Dikkat Eksikliği, Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) dikkat sorunları, aşırı hareketlilik ve dürtüsellik, istekleri erteleyememe gibi sorunlarla karakterize nöro gelişimsel bir bozukluktur. DEHB’in üç alt tipi bulunmaktadır. Bunlar; dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik, bileşik tiptir (dikkat eksikliği ve aşırı hareketlilik). DEHB’in tanılanması için belirtilerin birkaçının 12 yaşından önce gözlenmiş olması, belirtilerin iki ya da daha fazla ortamda gözlenmiş olması, bu belirtilerin bireyin toplum, iş, okul hayatındaki işlevselliğini bozması ya da niteliğini etkilemesi ve başka bir ruhsal bozukluk ile daha iyi açıklanamıyor olması gerekmektedir. DEHB’in alt tiplerine yönelik özellikler ise şu şekilde açıklanabilir.

Dikkat eksikliği olan çocuklar ayrıntılara özen göstermekte zorlanırlar; okul çalışmalarında, işte ya da etkinlikler sırasında dikkatsizce yanlış yapabilirler. Bir iş yaparken ya da oyun oynarken dikkatini sürdürmede, verilen yönergeleri izlemekte ve okulda verilen görevleri, sıradan günlük işleri ya da iş yeri sorumluluklarını tamamlamakta ya da düzene koymakta güçlük yaşarlar. Sürekli zihinsel çaba gerektiren işlerden kaçınır, bu işleri sevmez ya da bu işlere girmek istemezler. Dış uyaranlarla dikkatleri kolaylıkla dağılır; iş ya da etkinlik için gerekli nesneleri kaybederler ve günlük etkinliklerde unutkandırlar. Bazen doğrudan kendisine konuşulurken, dinlemiyor gibi görünebilir.

Aşırı hareketliliği olan çocuklar çoğu zaman kıpırdanır ya da ellerini, ayaklarını vurur, oturduğu yerde kıvranır, oturmasının beklendiği durumlarda ayağa kalkar, uygunsuz ortamlarda, ortalıkta koşturur ya da bir yerlere tırmanır. Aşırı konuşur, sırasını bekleyemez, başkalarının sözünü keser ya da araya girer. İzin almadan başkalarının eşyalarını kullanmaya başlayabilirler. Yaşı ileri kişiler (gençler ve erişkinler) zaman zaman başkalarının yaptığı işlerin arasına girerler ya da birden kendi yapmaya başlarlar. Boş zaman etkinliklerine sessiz bir biçimde katılmakta ya da sessiz bir biçimde oyun oynamakta zorlanırlar.

Birleşik tipte olan çocuklar ise hem dikkat eksikliği hem de aşırı hareketlilik özelliği gösteren çocukların özelliklerini göstermektedir.

Moleküler genetik çalışmaları, DEHB’e neden olan genetik olan ve olmayan faktörler olduğunu ve DEHB’e neden olan aday genlerin varlığını göstermektedir. Ek olarak, ailesel ve ikizlerle yapılan çalışmalar DEHB’in kalıtsal olduğuna dair bazı kanıtlar da sunmaktadır. DEHB’de görülen belirtileri en iyi açıklayan kuram Yönetici İşlev Bozukluğu Kuramıdır. DEHB bağlamında, yönetici işlev terimi, günlük yaşamın birçok görevini yerine getirirken tüm bireyler için kritik bir rol oynayan çeşitli bilişsel işlevleri ifade eder. Bu bağlamda DEHB’li bireyler organizasyon, zaman yönetimi, görevleri önceliklendirmek, odaklanma, odağı sürdürme, çabayı sürdürmek, işlemleme hızı, duyguları düzenlemek, çalışma belleğini kullanmak ve bilgiyi çağırmak, kendini izleme ve düzenlemede zorluklar yaşamaktadır.

1.DEHB yaş ilerledikçe geçer mi?

DEHB nöro gelişimsel bir bozukluktur ve eğer doğru tanılama yapıldıysa zamanla geçmez. Bununla birlikte yaş ilerledikçe bireylerde DEHB belirtilerinin azaldığı görülmektedir.

2.DEHB’de ilaç gerekli midir?

DEHB tanısında ilaç kullanımı, müdahale yöntemlerinden biridir. İlaç kullanımının gerekliliği bir doktor tarafından değerlendirilmelidir. Buna ek olarak, ilaç tek başına davranış değişikliklerine yol açmadığı için bu bireylere özel eğitim desteği sağlanmasının hem akademik becerilerin hem de davranışsal özelliklerin iyileştirilmesi açısından önemi büyüktür. Benzer şekilde okula devam eden çocuklar için öğretmenlerin sınıf içinde yapacakları düzenlemeler DEHB’in etkilerinin kontrol altına alınmasında etkilidir.

3. DEHB olan bireylerde başka tanılar da görülür mü?

DEHB’in sıklıkla başka tanılarla birlikte görüldüğü bilinmektedir. Bu tanılardan en çok görülenler, öğrenme güçlüğü, karşıt olma karşı gelme bozukluğu, davranım bozukluğu, kaygı bozuklukları şeklinde sıralanabilir.

Kaynaklar

Amerikan Psikiyatri Birliği [American Psychiatric Association]. (2013). Mental bozuklukların tanısal ve sayımsal el kitabı [Diagnostic and statistical manual of mental disorders] (5. baskı). American Psychiatric Publishing.

Barkley, R. A., & Brown, T. E. (2008). Unrecognized Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder in Adults Presenting with Other Psychiatric Disorders. CNS Spectrums, 13(11), 977-984.

Brown, T. E. (2009). ADD/ADHD and Impaired Executive Function in Clinical Practice. Current Attention Disorder Reports, 1, 37–41.

Faraone SV, Perlis RH, Doyle AE, Smoller JW, Goralnick JJ, Holmgren MA, Sklar P. Molecular genetics of attention-deficit/hyperactivity disorder. Biological Psychiatry,1;57(11), 1313-23. doi: 10.1016/j.biopsych.2004.11.024. Epub 2005 Jan 21. PMID: 15950004