Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı

Bireyselleştirme Nedir?

Bireyselleştirme, farklı gelişim alanlarında akranlarından farklı özellikler gösteren ve sınıf içindeki çalışmalara katılmakta zorlanan çocuklar için yapılan düzenlemelerdir/uyarlamalardır. Bu düzenlemeler/uyarlamalar fiziksel olarak, sınıf ikliminde, öğretim sürecinde, sınıfın işleyişine ve sınavlara yönelik yapılabilir.

Fiziksel düzenlemeler/ uyarlamalar kapsamında sınıfın ısı, ışık, büyüklük ve sıra düzeninde uyarlamalar yapılır. Sınıf öğrenme ortamına uygun büyüklükte olmalı, çok soğuk ya da sıcak olmamalıdır. Sıra düzeni öğretim amacına uygun olarak değiştirilebilmelidir. Ek olarak sınıftaki tüm alanlar ve araç-gereçler (pano, kitaplık vb.) bütün öğrenciler için erişilebilir olmalıdır.

Sınıf iklimi tüm öğrencilerin akademik başarıları ve sosyal duygusal gelişimleri için kritiktir. Öğretmenin özel gereksinimli çocukla birlikte sınıftaki tüm çocukları kabul edici bir tutum sergilemesi olumlu bir sınıf iklimi oluşturulmasının temel şartıdır. Öğretmenin özel gereksinimli çocuğu benimsediği ve kabul etiği sınıflarda, tipik gelişen çocukların da özel gereksinimli akranlarını daha kolay kabul ettikleri bilinmektedir. Bu kapsamda öğretmen tüm çocukları dinlemeli, duygularına ve düşüncelerine önem vermelidir.

Öğretimde yapılacak düzenlemeler/ uyarlamalar sınıftaki tüm çocukların öğretim etkinliklerine aktif katılımını destekler. Bu kapsamda öğretimde farklı öğretim yöntemleri, farklı materyaller kullanılabilir. Akran öğretimi, küçük-büyük grup öğretimi, bireysel öğretim gibi farklı uygulamalar yapılabilir. Özel gereksinimli çocuk için onun hedeflerine uygun olarak geliştirilmiş Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (BEP) uygulanır. Öğretilecek hedefler küçük basamaklara bölünerek, kolaydan zora doğru bir sıra izlenerek sunulur. Özel gereksinimli öğrencinin etkinliklere katılım derecesi izlenir ve desteklenir.

Sınıf işleyişinde yapılacak düzenlemelerin en başında öğretmenin planlı olarak derse girmesi gelmektedir. Bu sayede zaman etkili kullanılır ve öğretime yarılan süre artar. İkinci olarak, sınıf düzenini sağlayacak genel ilkeler ve sınıf kuralları belirlenmelidir. Özel gereksinimli çocuklara verilen ev ödevleri planlanmalıdır. Ödevlerin öğrencinin BEP’i temelinde verilmeli, gerektiğinde zorluğu, uzunluğu konularında uyarlamalar yapılmalıdır.

Sınav uyarlamaları kapsamında özel gereksinimli çocuklar BEP’lerinde yer alan hedefler doğrultusunda değerlendirilmelidir. Sınavlarda soru türleri çocuğa uygun seçilmeli, ek süre tanınmalı, gerekirse okuyucu yazıcı desteği sağlanmalıdır. Ek olarak, Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nin 24. maddesi kaynaştırma öğrencilerinin başarılarının nasıl değerlendirileceğini şöyle belirtilmiştir: “Kaynaştırma yoluyla eğitim ve öğrenimlerini sürdüren öğrenciler devam ettikleri okulun sınıf geçme ve sınav yönetmeliğine göre değerlendirilirler. Ancak bireysel ve gelişim özellikleri dikkate alınarak, sınavlarda gerekli önlemler alınır ve düzenlemeler yapılır.” Bu öğrencilerin başarıları dört ayrı not (2, 3, 4, 5) ile değerlendirilir, başarısızlıkları ise not ile değerlendirilmez.

1. Kimler için öğretim bireyselleştirilir?

-İhtiyaçları akranlarından farklılaşan tüm öğrenciler için öğretim bireyselleştirilebilir.

2. “Çocuğumun raporu olduğu halde öğretmen, derslerde ve sınavlarda uyarlama yapmıyor. Ne yapmalıyım?”

Okul yönetimine, çocuğunuz gereksinimleri çerçevesinde önlemler alınması gerektiğini yazılı bir dilekçeyle bildirmelisiniz. Herhangi bir değişiklik olmaması durumunda ise İlçe Milli Eğitim Müdürlüğüne yazılı olarak başvurmalısınız.

Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı

Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı/Planı (BEP) özel gereksinimli çocukların tüm gelişim alanları ve gerekirse akademik becerilerine yönelik performansını temel alarak bu alanlarda kazandırılacak davranışların neler olduğunun, bu davranışların nerede, kim tarafından, ne kadar sürede, hangi yöntem ve materyallerle kazandırılacağının, hangi yöntem ve araçlarla değerlendirileceğinin yer aldığı, destek özel eğitim hizmetlerini de içeren yazılı bir belgedir. Bu yazılı belge yapılan tüm uygulamalar ve hizmetler açısından hesap verilebilirlik sağlar.  Bu belgede, çocukla çalışan tüm öğretmen ve uzmanlar belirlenen süreler içinde kazandırmayı planladıkları hedeflerle ilgili bir taahhütte bulunurlar ve bu plan dahilinde çocukla çalışmalarını yürütürler.

1. BEP kimler için hazırlanır?

BEP özel gereksinime ihtiyacı olduğu belirlenen tüm çocuklar için hazırlanır. Aynı zamanda herhangi bir yetersizlik tanısı olmadığı halde akademik olarak başarısızlık yaşayan ya da zorlanan çocuklar için de hazırlanabilir.

2. BEP’i kimler hazırlar?

BEP ailenin de içinde yer aldığı bir BEP geliştirme ekibi tarafından hazırlanır. Bu ekipte okulu müdürü/müdür yardımcısı, sınıf öğretmeni, özel eğitim öğretmeni, rehberlik ve psikolojik danışma öğretmeni, branş öğretmenleri (varsa), çocukla çalışan diğer uzamanlar (psikolog, dil konuşma terapisti, ergoterapist vb.) ve aile yer alır.

3. BEP hazırlanması sürecinde ailenin rolü nedir?

BEP hazırlanması sürecinde aile BEP toplantılarına katılarak çocuğu ile bilgi paylaşımında bulunur ve çocuğun ihtiyaçlarına yönelik gözlemlerini öğretmenlerle ve uzmanlarla paylaşır. BEP hazırlanırken çocuk için seçilen hedefler ailenin ve çocuğun hayatını kolaylaştıracak nitelikte ve gerçekçi hedefler olmalıdır. Bu nedenle BEP’in hazırlanması sürecinde aile görüşü oldukça önemlidir.

4. BEP’in içeriğinde neler yer alır?

Her bir gelişim alanına ilişkin çocuğun performans düzeyi (bu kavram mavi tıklı olabilir), uzun dönemleri hedefler (bu kavram mavi tıklı olabilir), kısa dönemli hedefler (bu kavram mavi tıklı olabilir), öğretimde kullanılan yöntem ve materyaller, öğretimsel uyarlamalar, değerlendirmede kullanılacak yöntem ve araçlar, destek hizmetler, programın başlama bitiş tarihleri, programın kimler tarafından, ne zaman, nerede, ne sıklıkla uygulanacağı, davranış problemlerini önlemeye/azaltmaya yönelik uygulamalar, işbirliği yapılacak uzmanların programları yer alır.

5. BEP hazırlanması yasal olarak zorunlu mudur? Ne sıklıkta yenilenir?

Özel gereksinimli olduğu belirlenen her çocuk için BEP hazırlanması yasal bir zorunluluktur. Bu durum, Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinin (2006) 10. Maddesinde “Her tür ve derecedeki resmî veya özel okul/kurumlara devam eden öğrencilerin eğitim planı her yıl BEP geliştirme birimi tarafından yenilenir.” şeklinde belirtilmiştir.

6. BEP hazırlandıktan sonra değişir mi?

BEP çocuk tanı aldıktan ve eğitsel değerlendirme sürecinden geçtikten hemen sonra hazırlanır. Okul öncesi ve okul çağındaki çocuklar için genellikle dönem başında hazırlansa da BEP değişebilen bir yazılı dokümandır. Çocuğun planında yer aldığı halde işe yaramayan, aksayan hizmetler ve planlamalar süreç içinde değiştirilebilir, güncellenebilir.

7.BEP’in etkili olup olmadığı nasıl değerlendirilir?

BEP’in etkililiği çocuğun yetersizlikten etkilenme düzeyi, çocuğun öğrenme hızı, programın yoğunluğu, uzmanların/öğretmenlerin yeterliliği, ailenin öğretmenle işbirliği gibi pek çok değişkenden etkilenmektedir. Programın başarısı çocuğun programa başlarken sergilediği performans ve program biterken gösterdiği performans karşılaştırılarak değerlendirilebilir.

*Performans düzeyi: Her bir gelişim alanında yapılan eğitsel değerlendirmeler sonucunda çocuğun yapabildiklerini ve yapamadıklarını yansıtan ifadelerdir. Performans düzeyi yazılırken, çocuğun yapabildikleri ve yapamadıkları ölçülebilir ve gözlenebilir ifadelerle belirtilir. Performans düzeyinde yer alan ifadeler uzun ve kısa dönemli amaçlar oluşturmaya olanak sağlamalıdır.

*Uzun dönemli hedefler: Çocuğa bir öğretim dönemi/yılı içerisinde kazandırılması gereken hedeflerdir.

*Kısa dönemli hedefler: Uzun dönemli hedeflere ulaşmak için oluşturulan ve hedef davranışın küçük basamaklar şeklinde ifade edildiği hedeflerdir.

Kaynaklar

Diken, H. İ. (2021). Özel eğitime ihtiyacı olan öğrenciler ve özel eğitim. Pegem Akademi.

MEB. (2006). https://orgm.meb.gov.tr/alt_sayfalar/mevzuat/Ozel_Egitim_Hizmetleri_Yonetmeligi_son.pdf