Öğrencilere hangi alanlarda eğitsel destek sunulacağına karar vermek için öncelikle öğrencilerin desteğe gereksinim duydukları alanların belirlenmesine gereksinim vardır. Eğitsel değerlendirme ile öğrencilerin gereksinim duydukları alanlarda destek sunmaya yönelik bir müdahale planını geliştirip yürütmek için sistematik olarak bilgi toplanmaktadır (Kargın, 2007; Salvia vd., 2010).
Öğrencilere hangi alanlarda eğitsel destek sunulacağına karar vermek için öncelikle öğrencilerin desteğe gereksinim duydukları alanların belirlenmesine gereksinim vardır. Eğitsel değerlendirme ile öğrencilerin gereksinim duydukları alanlarda destek sunmaya yönelik bir müdahale planını geliştirip yürütmek için sistematik olarak bilgi toplanmaktadır (Kargın, 2007; Salvia vd., 2010). Eğitsel değerlendirmelerde öğretmenler hangi bilgilere gereksinim olduğunu ve bu bilgilerin nasıl toplanacağını belirledikleri, toplanan bilgilerden hareketle bir yoruma varıp kararlar alarak planlamayı yaptıkları bir süreç yürütmektedir. Eğitsel değerlendirme süreci öğrencilerin gereksinimlerini belirleyerek programı planlamada olduğu gibi eğitsel destekle birlikte sistematik olarak yürütülmeli; süreçte elde edilen veriler ışığında gerekli hallerde müdahale planında değişikliklere gidilebilmelidir. Dolayısıyla eğitsel değerlendirme süreci yalnızca müdahale programlarının hazırlanmasında değil, öğrencilerin gelişimlerini izlemede ve müdahale programının etkililiğini değerlendirmede de işletilmektedir.
Eğitsel değerlendirme sürecinde öğrencilerin özellikleri (var olan performans düzeyi) açısından en doğru ve güvenilir verilerin elde edilmesi, yürütülecek müdahale planının etkililiği açısından önemlidir. Doğru olmayan değerlendirme sonuçlarına dayalı olarak hazırlanacak bir müdahale programının, eğitsel destek sunulacak öğrenci için uygun olmayan hedeflere yönelik çalışmalarla zaman kaybına ve başarısızlığa yol açması kaçınılmazdır. Bu nedenle öğretmenlerin değerlendirme süreçlerini birden fazla değerlendirme acarını kullanarak birden fazla kaynaktan (ör. öğrencinin kendisi, diğer öğretmenleri, ailesi vb.) birbirini destekleyen bilgiler toplayarak yürütmesi gerekmektedir. Eğitsel değerlendirme sürecinde öğrencilerinin özelliklerine ve gereksinimlerine yönelik bilgi toplamak amacıyla müfredata dayalı değerlendirme (programa dayalı değerlendirme), ölçüt temelli değerlendirme, otantik değerlendirme ve oyun temelli değerlendirme gibi çeşitli yaklaşımlar mevcuttur. Müfredata dayalı değerlendirmeyle, öğrencilerin var olan beceri düzeyleri açısından takip edilen bir müfredattaki (ör. okul öncesi eğitim müfredatı) yerinin belirlenmesi amaçlanmaktadır (Özkubat, 2021). Böylece öğrencinin takip edilen müfredatta desteğe gereksinim duyduğu alanlar belirlenmekte, müdahale planı bu bilgilere dayalı olarak şekillendirilebilmektedir. Ölçüt temelli değerlendirmede öğrencilerin belirli bir alandaki özellikleri önceden belirlenmiş bir ölçütle/standartla karşılaştırılmakta; değerlendirilen alandaki performansının ulaşılması hedeflenen ölçüte kıyasla ne düzeyde olduğu ortaya konmaktadır. Otantik değerlendirme, değerlendirilen becerilerdeki performansın yapılandırılmış ortamlar yerine bu becerilerin doğal olarak sergilendiği ortamlarda sistematik biçimde değerlendirilmesidir (Bagnato, 2007; Ökcün-Akçamuş, 2022). Bu yönüyle otantik değerlendirme, öğrencilerin hedeflenen becerileri ihtiyaç duyulan doğal bağlamlarda ne düzeyde kullanabildiğinin ortaya konmasını sağlayan bir değerlendirme yaklaşımıdır. Oyun temelli değerlendirme ise çocukların oyun ortamlarında gözlenerek sergiledikleri davranışların kaydedilmesi, gözlenmesi hedeflenen alanlara ilişkin verilerin toplanmasıdır (Özaydın vd., 2021). Bu değerlendirme yaklaşımında çocuğu tek bir profesyonel/uzman gözlemleyebileceği gibi farklı alanlara ilişkin bilgiler toplamak için farklı alanlardan profesyoneller/uzmanlar da değerlendirmeye katılabilmektedir. Sonuç olarak, eğitsel değerlendirme bir öğrencinin gereksinimlerini belirlemenin yanı sıra müdahale planının öğrencinin gelişimine etkisini de değerlendirmeyi ve bu bilgiler ışığında verilere dayalı olarak kararlar alabilmeyi sağlayan bir süreçtir. Öğrencilere sunulacak destekler, eğitsel değerlendirmede elde edilen bilgiler ışığında şekillendirilmelidir.
Sıkça Sorulan Sorular
Soru: Eğitsel değerlendirme ne zaman yapılmalıdır?
Cevap: Eğitsel değerlendirme bir kez gerçekleştirilen bir uygulama değil, eğitsel müdahale boyunca işletilen bir süreç olmalıdır. Dolayısıyla eğitsel değerlendirme öğrencinin başlama düzeyindeki performansının belirlenmesi, programının hazırlanması, öğrencinin gelişiminin müdahale süreci boyunca izlenmesi ve uygulanan müdahalenin etkililiğinin incelenmesi amacıyla süreğen ve sistematik olarak sürdürülmelidir.
Soru: Standart değerlendirme araçlarının kullanımı zor ve zaman alıcı olabiliyor, öğretmenler hangi değerlendirme araçlarını kullanabilir?
Cevap: Eğitsel değerlendirmelerde formal araçlar gibi informal araçlar da kullanılmaktadır. Öğretmenler, standart olmayan informal değerlendirme araçlarını kolaylıkla hazırlayabilmekte ve kısa sürede uygulayabilmektedir. Değerlendirmede elde edilmesi hedeflenen bilgileri sağlama düzeyleri dikkate alınarak kontrol listeleri, ölçüt bağımlı ölçme araçları, beceri analizi ve hata analizi gibi informal değerlendirme araçları eğitsel müdahale süreci boyunca değerlendirmeler için kullanılabilir.
Soru: Müdahaleye başlamadan önce gerçekleştirdiğim değerlendirmeye dayalı olarak hazırladığım programda öğrencinin hedeflediğim becerilerde gelişme göstermediğini, programın etkili olmadığını gördüm. Ne yapmalıyım?
Cevap: Müdahale sürecindeki öğretim oturumları boyunca elde edilen değerlendirme verilerine dayalı olarak hedef becerinin henüz öğrencinin kazanamayacağı bir beceri olup olmadığına ve beceriyi kazandırmak için uygulanan öğretim yöntemi, ipucu stratejileri ya da kullanılan pekiştireçlerin etkisi göz önünde bulundurularak müdahale programında gerekli alanlarda değişikliğe gidilmelidir. Dolayısıyla eğitsel değerlendirme sürecinde elde edilen veriler, programı süreğen olarak biçimlendirmeye hizmet etmelidir.
Kaynaklar
Bagnato, S. J. (2007). Authentic assessment for early childhood intervention: Best practices. Guilford Press.
Kargın, T. (2007). Eğitsel değerlendirme ve bireyselleştirilmiş eğitim programı hazırlama süreci. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 8(1), 1-13.
Ökcün-Akçamuş, M. (2022). Erken çocukluk özel eğitiminde değerlendirme. H. Bakkaloğlu, S. Çelik, & G. Tomris (Eds.). Araştırmadan uygulamaya erken çocukluk özel eğitimi el kitabı içinde (ss. 281-308).
Özaydın, L., Yıldırım-Parlak, Ş., & Küçük-Karahan, S. (2021). Erken çocuklukta değerlendirme. T. Kargın & B. Güldenoğlu (Eds.), Özel eğitimde ölçme ve değerlendirme içinde (ss. 338-355). Pegem Akademi.
Özkubat, U. (2021). Matematik becerilerinin değerlendirilmesi. T. Kargın & B. Güldenoğlu (Eds.), Özel eğitimde ölçme ve değerlendirme içinde (ss. 302-337). Pegem Akademi.
Salvia, J., Ysseldyke, J. E., & Bolt, S. (2010). Assesment in special and inclusive education (11th ed.). Cengage Learning.
